اشاره:

آشاغيداکی يازی رحمتليک اوستاد محمدعلی فرزانه حياتدا اولارکن، اونون واسطه سيله حاضيرلانييب و ورارليغين سسی درگيسی نين دفترينه گؤندريلميشدی. و ائله جه ده 2000- جی ايلده درگيميزين 6- جی ساييندا درج اولونموشدور.

 
 

فرود گرگين پور قشقای ائليندن بير ايشيق ساچان قشقه


اوستاد محمدعلی فرزانه


» ... ای قارلا هؤرولموش داغلار وای دومان اورتموش زيروه لر،‌ بيزيم ائله نه لر گئچدي؟... ای قارلا هؤرولموش داغلار وای دومان چولقاميش زيروه لر، سنين ياماجيندا رنگ به رنگ چاديرلارينی قورانلارا نه لر گئچدي؟»

محمدرضا درويشی

فرود گرگين پور، ائليندن، آيري دوشموش ائل سيماسي، ائلين اوجاغيندان وايستي اته گيندن آيريلميش بير موسيقيچي، اوزون ايللر كؤچدو لاكين مقصدي نه ييلاق ونه ده قيشلاق اولدوغوندان، كوچ پاييزا ساري، زمانين خزانينا ساري باش توتدو. تهرانا گلدي،‌ادبيات دانشكده سينه گئتدي و سونرا موسيقي دانشكده سينه قاتلاشانماييب، ائله قاييتدي و يئني دن تهرانا دؤندو،‌ تازادان ائله،‌سيمرم، آباده، شيراز و ان سونوندا يئنه تهران! موسيقيچي ايدي. ائلين موسيقيسيني آتاسي حبيب اله، قارداشي فرهاد و حيات يولداشي افسانه كيمي سينه سينه ييغميشدي. ((چنگي)) طايفا سيندان دگيلدي، ((عاشيقلار))  طايفا سيندان دا دگيلدي. ايلي رتبه- ده داها اوستون دورومدا ايدي.

آتاسي و دودوماني ائلين اوستون لايه لريندان- ايديلار. لاكين اصلي صاحبلري ائلين آشاغي طبقه سي اولان چنگيلر، عاشقلار و ساربانلار فرهنگين روايت چيسي و قوروجوسو ايديلر. فرهنگ و موسيقي ائلين تاريخي و جاني برك اولان طبقاتي فاصله سيني دولدوروردو. فرودون اصلي هاماشلاري ائلده ايللر بويو و حتا چوخ واختلار داها، اوندان سونرادا همين آشاغي لايه، همين قشقائي ائلي نين فرهنگ و سنتلريني قورويانلار- ايدي. عاشيق احمد، عاشيق حمزه، عاشيق اسماعيل و عاشيق شيوه سي نين عاشقي مهديقلي و اوندان الده اولان نوارلار و چنگيلر فرامرز و گنجي و ... ساربانلاردان شاهميرزا ... و ماه پرويز و آفتاب كيمي خانيم اوخويانلار.

كؤچري قشقائي: قوناق قشقايي بوگون قرنلر اؤز دومانلي  و ابهاملي يوردوندان ايراق اولدوغو حالدا هله ليك فارس ايالتينده ائوصاحبي دير. مشقتده اولان ائو صاحبي. بيرائل كي ايندي نه ثابت اوتوراجاغي وار. نه ده گريشه جاغي. زمانه- نين و تاريخين يارالاري ايله دولو.

كؤچري قشقائي: قوناق قشقايي بوگون قرنلر اؤز دومانلي  وابهاملي يوردوندان ايراق اولدوغو حالدا هله ليك فارس ايالتينده ائوصاحبي دير.

گزه ين دير، آمما نه دوننكي كيمي يئيلاقدا وقيشلاقدا زمان سيزليق و مكانسيزليق گزينتيسي! اولدوقجا آغير و دوشونولمز و تدبيرسيز تقدير. ائله بير تدبيركي ايشه ياراماز، اونودا تقدير آپاردي.

چنگيلر نئجه اولدولار اوكره نيلري نين باغيرتيسي ونقاره لرين كورولتوسو ايله؟ عاشيقلار نئجه اولدو چگورلاري نين زخمه لري ايله؟ 1320 ايللردن سازين باشينا نه لرگلدي كي، بيرده گؤرونمه دي. قاركيمي سو اولدو و ياشيلليقلارين بوگون چولون و قومساللارا چئوريلديگي يئره جوموب باتديلار. سون لحظه لريني ائلين اوستون خانلاريندان صمصام خانين اللرينده گئچيردي. ساربانلارا نئي لري نين پيچيلتيسي و طايفالاري نين آراسيندا چوخ قديم زمانلاردان اوخوماق جوازي اولان قادينلارا وقيزلارا نه گلدي؟

هئچوقت روزگار مرادلاريله فيرلانمايان كره ناي، سورنا و نقاره چالان و هرحالدا ائلين گؤنلرينه شيرينليك قاتان، چنگيلر هارايا گئتديلر؟ قشقايي ائلي موسيقي سيندن بير قسمي نين روايت چيسي اولانلار، شادليقلاردا و شنليكلرده، دويوشلرده و غرالاردا،‌يوخسول و الي داردا چالقيچيلار ((دوهاوتاران ساربانلار وقصه سويله ين عاشيقلار، كتيرا چينيمارانلار، كنگره دره نلر، چوبانلار، مهترلر، دؤره گزن ساتيچيلار، بالتاچيلار (اودون سينديرانلار، عمله لر، ايشسيزلر، باشي بوشلار هاميليقجا ائلين ان آشاغي لايه سيندن، فقير و اللري داردا قالديغيندان  دللك ليگله، حامامچيليغا، جان سورتمه يه، اوشاق كسمه يه،‌ديش چكمه يه و... و دعوا دالاشلاردا ائل بؤيوكلرينه فدائي اولان، لاكين فتح وغلبه دن هئچ بيرنه آپارمايانلار ...)) آواراليقدا و چتينليكده اوبيري طبقه لرين غم و كدرلرينه شريك اولان وماتم لرده هاميدان چوخ آغلايانلار، چنگيلر ايدي. آروادلاري ائلين ان ياخشي مرثيه دئينلري و ماتم سويله ينلري ايدي ... و پريزاد آديندا بير قادين دگرلي صوتي ايله ائلين ايگيت لري نين ماتمينده قارا اؤرپك باشينا ساليب ياخا ييرتاردي ... داشين اوره گيني سويوداردي ... طويلار، شنليكلر و بايراملار چنگيلر اولمادان ياريمازديلار ... اونلار اويناماقلارا و يول- يولاجاقلارا جان وقدرت وئريرديلر. ائلين روح وروانينا شادليق و طرب جالايرديلار و شادياناليقلاري قورو يوردلار. چنگيلرين كره- ناسي نين گور هاواسي و ((سحر اوخوماغي)) نين هيجانلي كوشولتوسو تازا ايلين چاتماسيني ائلين تقويمسيز جماعتينه چاتديريردي. چنگيلرين نقاره- سيندن يوكسه لن سس، طوي شنليكلري نين باشلانماسيني داغغينيق و سس چاتار يئرده اولمايان چادرلارا يئتيريردي. گلينلر حجله يه گئتمه دن ائوين اودونون اطرافيندا فيرلانير و عائله نين چؤره- گيني بئللرينه باغلار و آتا ائوي اوجاغيني اؤپمك اوچون باش اييب سجده ائديرديلر، بورادا چنگيلر ((آنا خداحافظ)) نغمه سيني گؤنول جوشدوران آهنگله اوخوياندا گؤزلر سئوينج ياشلاريندا اوزوردو ...))

فرود بونلارين هاميسيني گؤردو وهاميسي ايله ياشادي و بوتون غملرينده شريك اولدو. عاشيقلار: بيرليكده اولان طايفا و بوسون ياريم قرنيده قاركيمي ارييب سو اولانلار و زمانين قومساللاريندا ايتيب باتانلار. بير يوخا چيخميش نسل و حتا چنگيلردن داها ايتيب باتميش، كؤچري حتا ائلين اؤزوندن داها چوخ كؤچري، مهاجر درمهاجر. بو ساز و سؤز اوستادلاري نين گليب گلمه سي ايله قشقايي موسيقيسي قات- قات گئنيشلندي. اونلار ائل ايچينده اريديلر و موسيقيلري قشقايي موسيقيسي ادبياتي نين بير قولو اولدو. عاشيقلار خسرو،  آهنگيلريني، گرايليني، باش گرايليني و اونلارجا آيري آهنگلري، داستانلار و روايتلر گتيرديلر. ائله بير روايتلر كي، بوتون قافقاز. قافقاز آشيري تورك سويلولاردان توتموش تا آناتواو. توركمنستان، و حتا مغولستان تاسيبري تاتارلاري ايله اورتاقلاشا ايدي. اونلار قشقايي قورومونون موسيقيسيني اله آلديلار، روايتلرين وداستانلارين، عاشيق غريب و صنم، كوراوغلو، شاه اسماعيل، طاهر و زهره، محمود و نگار ... روايتلري و داستانلاريندا چكورا زخمه- لر ووردولار. او سازكي سون اون ايللردن بويانا يوخا چيخدي. اوندان سونرا كماني. كمانچانين سيمينه چكديلر ودالينجادا  آرشه ني و يولونا و زخمه- ني تارا توتوشدوردولار. هاميسي اريدي سو اولدو. هم اؤزلري. هم ناغيللاري و هم ده سازلاري. بيرنئچه لري عؤمورلرينين سونوندا شيرازين حلبي آباديندا، ائودن چوخ آلونكه اوخشايان ائولرده ياشاديلار ودونيادان گئتديلر.

اونلارين سونوجوسو عاشيق اسماعيل جعفرنيا- ايدي 1374 ده شيرازين اطرافيندا فلاكت حالدا اؤلدو. و عاشيقلار سلاله سيندن داود نكيسا ايدي كي سون نفسلريني هاماشسيز و آداشسيز ائل ده چكيردي بؤيوك بيرسيرا پرده ده، بئلي ايكي قات بير قوجا ملكلر سيماسيندا سه تار الينده كونول آليشديران آهنگلرايله طوفان قوپاردي و هاميني حيرته و لذته غرق ائتدي. او تيپ قوجالاردان كي جوانلاري ديزه كؤچدورور. آغارميش توكلردن بير اكليل آلني اوسته وار ايدي. هنرقصري چوخ اوجا- ايدي. آدي داوود وگنيه سي نكيسا ايدي ... بوتون طايفالارين اونون شاگردليگينه و بؤيوكلوگونه باش ائيمكدن باشقا چاره لري يوخ- ايدي. جماعت نكيسانين نغمه لريني دينله مكده طاقتسيز ايديلر. هركس هريئرده ايدي اوزونو اونون سه تاري نين سسيني دينله مگه ياخينلاشديردي. سورولرين گؤزتچيلري ده سورولريني بوراخديلار و دينله مگه گلديلر. اوزون بارماقلاري وكؤنول اوخشايان زخمه لري ييرتيجيلارين عؤمرونه سون قويدو ... مغاملاري، شيوه لري وآهنگلري خانلا چوبان، كلانترله  رعيت و يول قورويانلار يول كسه ني تسليم و اويوشماغا وادار ائتدي. هامي عبادت وغلامليقدا دايانيب دوردولار و باشقا اوخويانلار، ايستي و جاذبه لري سسلر ايله ... ((او غرور وغيرت يارادان سسلركي يوردون هيجرانيندا واوردان كؤچمكده رذيل و غصه لي اولموشدورلار. چاغلايان چايدان اينجه بير آرخ قالميشدي. اينجه بير آرخ كي گاهدان  زمزمه سي ائشيديلردي)).  و فرودبونلارين هاميسيني گؤرموش، هاميسي- ايله ياشاميش وبوتون كدرلريني بؤلوشموشدور و ساربانلار و يوخسول دوه گودنلر، نئي چالانلار و اوخويانلار وروايلر قشقايي موسيقي سينين آيري بير بوداغي ((گؤروشي)) لهجه سيله دانيشان و قشقايي نين باشقا لهجه لريندن فرقلنن بير بؤلومو. بوبولومون آروادلاري و قيزلاري بوتون قشقاي  بؤيوكلري آراسيندا نغمه كارليغين  جوازيني ائتديكلري حالدا، ياشاييشي بوتون آشاغي بؤلوكلركيمي چتينليك و زورلا باشا آپاريرديلار و شاهميرزا تايي گؤرونمز تار اوستادي كيمي اؤز نئيي- ايله هاميني جادو ائديردي. ايستر خان  و ايستر رعيت اولور اولسون بيرقات  كؤينك ايدي، لاكين داغا- دره يه حكومت ائديردي. ائلين هنرلي چاليقي چيسي يوخسول گؤروندوگو حالدا ديرسكلري وديزلري نين سوموكلري ايتي خنجر كيمي پالتاري نين كهنه پارچاسيني ديديب ائشيكه  چيخيردي. دؤرد دانا ئوندمسيز ياماق كوهنه كت شلواريني بزه ييردي. كهنه مكلي گيوه لري نين سونرادان سالينما  گون پنجه سي وار ايدي. دوگمه سيزياخاسينا قيفيل سنجاق وورموشدو... شاهميرزانين آجيناجاقلي دورومو اولدوغو حالدا كؤنوللر وجانلار دونياسينا حاكم ايدي.

فرود بونلارين هاميسيني گؤردو و هاميسي ايله ياشادي وهامي غملرينه اورتاق اولدو. و آفتاب آديندا گؤنش كيمي بير قادين، ويلان و مجنون بير اوخويان كي سسي نين سحري ايله ائلي حئيران ائديردي. كدري ائل   كدري ايدي كه تازادان ائله قاييتسين. ياشايشين تصويري ايدي ياشايشدا و گؤزگوسو گؤزلرده! آفتابي سسيني و اؤزونو- هم ايچديلر و هم سوموردولار، اوراجاق كي هرنغمه- دن و هرحياتدان بوشالدي، هركسدن و هرنه دن محتاج، هاميدان يالقيز، هاميدان پناهسيز، گون قاباغيندا قورولموش چمنلر كيمي و سونوندا افتخار زيروه سينده و بوتون گؤنلريني اونونلا و اونون سسيله گئچميشه تاپشيران خانلارين گؤز اؤنونده اريدي، پوچا چيخدي و زمانا قووشدو. عينا ائلين اوتاقلاري و چمنلري كيمي كه قورو وداغينيق ناله- لردن باشقا هئچ نه يي يوخ ايدي ... چؤله دؤنموشدو، آت ايلخيلاريندان داها خبر يوخ ايدي، قويونلار اسكيلميشدي. يئرده قالان چاليلار ايكي هفته ني ده اؤده مزديلر،‌ توپراغي سوسلاشيب، يئري بوته دن سيلكينيب، چمن قورويوب و اوت آمانسيز قاليب. گؤنش اؤزولوگؤنده  چمنزار ايدي ياشيل و رنگي، چمنزار چمنزارليقدا، لاكين ائلين چمنزارلاري قورود و طراوتين  ايستردي. منيم فروغوم، گل چمنزارا ... منيم گؤنشيم!

فرود بونلارين هاميسيني گؤردو و هاميسي ايله ياشادي و بوگون ائلدن قالان فراقلارين، ائلدن ايراقليق، زمان و مكاندان اوزاقلاشان ائل زماندا حل اولموش و گئديركي تاريخدن ده سيلينسين وفرود بوگؤن كاغاذ اوسته گلمه ميش درد و غملري و كدرلري ايله هله ده وار و هله ده سروانلارين، عاشيقلارين و چنگي لرين سينه سي نعره چكير. افسوس كي بوايل هميشه نعره چكميش وهله ده چكير!

فرود هله ده وار. او ائلين يادگاري دير. او ائلين صنعتكاري دير. عاشيقلار، ساربانلار وبعضا چنگيلر اولماياندا او ائلين موسيقي و فرهنگ راويسيدير. بوتون كدري ايله بوينوندا آغير يوكو وار. او زمانه طوماريني ييغميش و سومويونو ازميش بير فرهنگين روايتچيسيدير. او بير بوجاغا سيغينديغي حالدا بير نعره دير. بيرسس سيز نعره سينده. بوتون عاشيقلارين، بوتون چنگيلرين وبوتون ساربانلارين، ماه پرويزين آفتابين، فرامرز ونكيسانين نعره سي، بوتون چوبانلار، مهترلر، بيچينچيلر. بالتاچيلار.

فرود هله ده وار. او ائلين يادگاري دير. او ائلين صنعتكاري دير. عاشيقلار، ساربانلار و بعضا چنگيلر اولماياندا او ائلين موسيقي و فرهنگ راويسيدير. بوتون كدري ايله بوينوندا آغير يوكو وار. او زمانه طوماريني ييغميش و سومويونو ازميش بير فرهنگين روايتچيسيدير.

 ائلين يوخسول فعله لري قوبولارا قويلانميش چمنلردن كنگر چيخانلار و كتيرا سيغانلار. فرود عين سس سيزليكده باغيرتي دير. لاكين هانسي قولاغينان اونون باغيرتسيني ائشيتمك اولور؟ آغزيندا گؤزونده تيكان او قيشقيرير:

((من بوياشيل باغي گؤز ياشيله سووارميشام نه دن گؤلشني اؤزگه لرين تيكاني منيم اولسون(گرايلي شعريندن بير فراز))

فرودون باغيرتيسي ائل چمنليكلرين نين باغيرتسيدير. جوشان بولاقلارين و عظمتلي شكارگاهلارين قورويوب تيكانليغا چئويريلمه سيدير. آيا بوباغيرتيلارگئچيب گئدن آغيرايللرين، ساتيلميش و آپاريلميش بير فرهنگينين باغيرتيلاري دگيل؟

آغير ايل ايدي. گؤي بولودسوز ويئرياغيش سيز- ايدي. هرسحر آچيلاندا رحميسيزگؤنش پارليردي و هرغروب چاتاندا آي اوتانمازجا ايشيلديردي. ائل آداملاري اولدوزلارين گؤلوشمه سيندن جانا گلميشديلر. بولوددان آغلاماق ايسترديلر،‌ آيين و گؤنون ايشيغيندان بئزيكميشديلر. بولود ايسترديلر. قارا و توتغون بولود. گئجه چولقانميش آغير و آمانسيز بولودكي جواهر دوغورسون و گوهر سپسين. آداملار اوزاق افقلري، اوجا داغلاري و آچيق چؤللري گؤرمكدن بئزيكمشديلر.

((من بو ياشيل باغي گؤز ياشيله سووارميشام نه دن گؤلشني اؤزگه لرين تيكاني منيم اولسون (گرايلي شعريندن بير فراز))

سيس (دومان) آرزيسيندا ايديلر. قالين و شبنم ايله دولو سيس. بلكه داغين و چؤلون سيماسيني اؤرته و باخيشلاري اوتانماز پاريلتيدان قوروسون. آغاجلارين باري چپلاق بوداقلاري ارچالانميش قابيقلاري ايله ياغيش تمناسيندا اوقدراگيلديلركي سينديلار...))  آيا فرودون بوگونكو حكايتي او آغيرايللرين حكايتي دير؟ آيا فرودون باخيشي بوتون ايشيقليقلاردان ال اوزموش و وجودونون ياريم - چيلاق بوداقلاري ياغيش تمناسي ايله ايكي قات اولموشدو.

آيا داغين قاري هله اريمه ييب؟ آياكهريزين سويونا ال آپارماق ممكون اولاسي دگيل؟ آيا هله ده يوغوردو پيچاقلا كسيرلر؟ ...

آيا هله قيشلاقلار دورود؟ قيشلاق دئمه بيرجان بئجه رن بهشت. گول و ياشيلليق ايله بزه نميش دؤزلوكلر دورور؟

شور شيرين كوللار، بركتلي داغ اتكلري (ياماجلار) يئر بادامي كوللاري ايله اؤرتولو ... قيشلاق يوخ. بلكه آچيلميش كرامتلي بيرسفره- ايدي قوچلارا، ماراللارا، آهولارا و تيهولارا، سورولره و سورو قورويانلارا، دوه يه و سروانا و هاميدان چوخ قويونا وچوبانا.

آيا هله ده  آتلار آز تاپيلان  و مشهور سويلاريله

((خرسان، نسمان، وزنه، شراك و ...)) دورورلار؟  آتلار اؤرك آلدادان وجور به جور ((آغ، قيزيل، زرين، كهر، قره كهر، كرند، سمند، ايلق و...)) وآلينلاريندا خيرداجا خاللارلا. آدينا قشقه دئيلن خاللار وقشقايلي نين خوش اقباليق و جاه و جلال نشانه سي ايدي ... )) آيا هله ده يايسيز ايللر و قيشسيز ايللر. او ايللركي تكجه باهار و پاييزي واريدي، زمرد باهارلار وساري قيزيل پاييزلار... آيا هله ده ائلين زوربالاري نين سورولري اوبيري لرين سورولريندن باشدادير؟ ايلخاني سورولري گوللو- اوتلاقلي يئرلرده اوتلوردولار. قورغون عطيرلي اوتلاريندان، يايلاغين شنبله ليله سيندن وقيشلاغين  جاشيريندن يئيرديلر.

بولاغين و قناتين دورو سويوندان ايچيرديلر. شاد- شن كؤك و قووراق ايديلار. اؤز اوبيريسي نوعلرينه، فقير عائله لرين توكو تؤكولموش و اونلارين تؤكونتولريني يئينلره بنزه ميرديلر.

دوغروسو ائلين باشيندان نه لر آشدي؟ قشقه يه و قاشقاييليا نه گلدي؟ فرودا نه لر اؤلدو؟  ائلين ساده حكومتي گئتدي، ائلين عرف و عادتي پوزولدو، قانون و انظباط گلمه دي. ايلاتي ياشايشين اويوشماسي پوزولدو، عجيبه قاتما قاريشيقليق اولدو. سؤزون  سونو ... كؤچون آخر دفعه سي اونون ان آغيري وآيغيريسدير. آغرليق مهم دگيل اونون اويوشمازليغي اذيت ائديردي ...

بودا قشقاي سوادسيز شاعري محزونون شعريندن بيرتيكه:

قارلي داغلارين ياماجيندان قاينايان سولار، سئيلاب كيمي عؤمورومون نخليني يودو آپاردي، داها بولاقلاردان سو جوشمور. تدبير ايشه گلمير اونودا تقدير آپاردي! ساقي دولدور ايستر بولانليق اولسون، ايستر دورو. فلك جوربورتمه دن سن چاليش جوبورت. دونيا يئيلاغا بنزه ر، انسان گئچييه و اجل قوردا ... نقل قوللار بوتونلوكله محمد بهمن بيگي دن دير. او قهرمان دؤيوشچو ائل آداميله آديم به آديم درد چكديي او شئيي گؤردوكي ائل اونو گؤرمك فرصتينده دگيلدي. بوتون روايتلر اوندان دير حتا اونلاركي ساييلا بللنمه ميشدي و بوتون بيلديريلر قشقايين چئويك چنگاوري فرود گرگين پورداندير.

بو دويغولار، حسرتلر و نيسگيللرله جوشوب چاغلايان يازي، محمد رضا درويشي نين قلمي ايله يازيليب و ماهور درگي سي نين 12- نجي ساييندا 1380-نجي گؤنش ايلي درج ائديلميشدير.