|
|||
|
سیدجعفر پیشه‌وری‌نین شبهه‌لی اؤلومو، عالی پارتی مکتبینده اوخودوغو مدتده کومونیستلرین دئدیکلری ایله عمللری آراسیندا اویقونسوزلوق اونو برک سارسیتدی.
محمد ۱۹۲۹-جو ایلده باکی‌داکی ۳۷ ساییلی یئددی ایللیک مکتبی بیتیریب نفت ماشین قاییرما تکنیک لیسه‌سینه داخیل اولدو. ۱۹۳۱-جی ایلده آناسی اؤلدویوندن عایله یئنیدن تبریزه دؤندو. او، تحصیلینی داوام ائتدیریرمکله یاناشی، ایشله‌یه‌رک آتاسینا کؤمک ائتدی. ۱۹۳۳-جو ایلده تحصیلینی باشا ووران محمد "شاهین" قزئتینده ایشه باشلادی. یازدیغی شعرلرینی ریاسیز آنلامینا گلن "بیریا" تخلوصو ایله چاپ ائتدیردی. ۱۹۳٤-۱۹۳۹-جو ایللرده تبریز بلدیه ایداره‌سینده قیدیاتچی اولاراق ایشله‌دی. تبریزده‌کی ۲۷-جی آلایدا (هنگ) عسگری خیدمته باشلایان گنج شاعیر ظابیط‌لرین قابا رفتارینی شعرلرینده بئله تصویر ائدیر: شاللاغا بیر باخ، من اؤلوم، شاللاغا، حاضیر اولوبلار بیزی اؤلدورماغا شعرین سرعتله یاییلدیغینی گؤرن ظابیط‌لر محمد بیریا‌نی عسگرلردن آییرا‌راق حربی حیصه‌ده‌کی گئچید منطقه‌سینه گؤندردیلر. اوردودان ترخیص اولوندوقدان سونرا تبریز سو ایداره‌سینده کاتیب، دمیر یول ایداره‌سینده حسابلاییجی ایشله‌ین گنج شاعیر ادبی یارادیجیلیغینی دا داوام ائتدیردی. خالق آراسیندا ساتیریک شعرلریله تانینماغا باشلایان محمد بیریانین حیاتیندا ایکینجی دونیا ساواشی دؤنوش یاراتدی. ایراندان "فاشیزم تهلوکه‌سی" گؤزلندیگینی باهانه گتیره‌رک سوویتلر بیرلیگی اؤلکه‌نین قوزئیینه، اینگیلیز‌لر ایسه گونئیینه قوشون چیخارتدیلار. خالقا مین بیر ظلم وئرن، هر جور اصلاحاتلارا و یئنی‌لیگه انگل اولان شاه اؤلکه‌نی ترک ائتمه‌لی اولدو. بیریا دا شعرلر یازماقلا یاناشی اجتماعی فعالیته ده باشلادی. آذربایجاندان سوویتلر اوردوسونون عسگر و ظابیطی کیمی ایرانا گئده‌رک تبریزه "وطن یولوندا" قزئتینی نشر ائدن ضیا‌لیلارلا تئز-تئز گؤروشوب، قزئتله امکداشلیق ائتدی. سوویت آذربایجانیندا عرب الیفباسینی قاداغان ائدنلر، لاتین الیفباسی‌نین دا کیریلله عوضلنمه‌سینه گؤستریش وئرنلر ایراندا آذربایجان تورکجه‌سینده قزئت و درگی، کیتاب چاپ ائتدیریب، پوسترلر حاضیرلادیلار. سوویتلرین میللی دیللره اؤنم وئرمه‌سی، آذربایجان تورکجه‌سینده‌کی نشرلری، تشکیل ائتدیکلری کونسرت و تاماشا‌لار بیریا و اونون کیمی آنا دیلینی سئونلری، وطنسئورلری شؤوقه گتیردی. شاه رژیمی‌نین تورکجه‌ده مکتبلری، تئاترلاری، قزئت و درگیلری قاپاتدیغی، رسمی دایره‌لرده دانیشیقلاری یاساقلادیغی بیر واختدا سوویتلرین یئریتدیگی بو سیاست خالقا خوش گلیردی. بیریا دا چیلقین ساتیریک شعرلرینی یالنیز تبریزده چاپ اولونان"وطن یولوندا"، "آذربایجان" و "خاور نو" قزئتلرینده دئییل، عینی زاماندا تهراندا چیخان "مردم"، "ظفر"، "دماوند"، رشتده چاپ اولونان "سپیدرود" قزئتلرینده ده نشر ائتدیریردی. ۱۹٤۱-جی ایلین سونوندا سوویت حکومتی‌نین دعوتی ایله ایرانین بیر قروپ ضیا‌لیسی آراسیندا بیریا دا باکی‌یا گلدی. اون بئش گون باکیدا قالدیقدان سونرا گئری دؤنن بیریا تضییقلرله اوزلشدی. او، حبس ائدیله‌جگینی آنلایاراق باکی‌یا قاچدی. بورادا بو مدت آذربایجان یازیچیلار اتفاقیندا و آذربایجان رادیو کومیته‌سینده ایشله‌دی. بیریانین سوویت آذربایجانی‌نین هانسی سیاسی خادیملری، دؤلت آداملاری و خصوصی خیدمت اورقانلاری ایله گؤروشدویو و اونلاردان هانسی تعلیماتلاری آلدیغی حاقیندا دقیق بیلگی یوخدور. بیلینن اودور کی، او، سوویتلرین صداقتلی کادری کیمی ۱۹٤۳-جو ایلین ژانویه‌سینده یئنیدن تبریزه گؤندریلدی. آز بیر زاماندا آنتی‌فاشیست و آنتی‌ایمپریالیست حرکاتی‌نین رهبرلریندن بیرینه چئوریلن محمد بیریا ایران آذربایجانی همکارلار اتفاقی‌نین صدری وظیفه‌سینه سئچیلدی، حتی ۱۹٤٥-جی ایلده پاریسده گئچیریلمیش عموم دونیا همکارلار اتفاقی کونقره‌سینده نماینده کیمی اشتراک ائتدی. محمد بیریا قیزقین اجتماعی-سیاسی فعالیتله مشغول اولماقلا یاناشی، تبریزه یئنیدن دؤندوکدن سونرا "ادبیات صحیفه‌سی" آدلی قزئت چیخاریب، "چتیربازلار"، "روزنامه ایداره‌سینده"، "ایستالینقراد"، "ارباب و اکینچی" کیمی کیچیک پیئسلر یازدی. شاعیرین شعرلری باکیدا ۱۹٤٤-جو ایلده "اورک سؤزو" آدییلا ٥ مین تیراژلا چاپ ائدیلدی. بیریا ۱۹٤٥-جی ایلین اوکتوبروندا گئچیریلن آذربایجان دموکرات فیرقه‌سی‌نین بیرینجی قورولتاییندا مرکزی کومیته‌نین بوروسونا عضو سئچیلدی. ایکی آی سونرا آذربایجان میللی مجلیسی‌نین وکیلی، یئنی قورولان حکومتین معارف ناظیری اولدو. میللی حکومتین نغمه‌کاری، عینی زاماندا ایدئولوقلاریندان بیری اولان شاعیر مکتبلرده درسلرین تورکجه وئریلمه‌‌سینه، یئنی تدریس پروقرامی‌نین یارادیلماسینا، درسلیکلرین یازیلماسینا نایل اولدو. لاکین او، پلانلارینی حیاتا گئچیره‌بیلمه‌دی. دونیانی بؤلن گوجلو دؤلتلر ایران آذربایجانی‌نین مختاریت قازانماسی ایله راضیلاشمادیلار. سوویتلر بیرلیگی ده چین کیمی بؤیوک دؤلته صاحیب اولماق و باشقا اقتصادی چیخارلار آدینا آذربایجانی قوربان وئردی. ۱۹٤٦-جی ایلین دسامبریندا محمدرضا شاه خاریجده‌کی یانداشلاری‌نین کؤمگی ایله میللی حکومتی قان ایچینده بوغدو. سید جعفر پیشه‌وری و دموکرات فرقه‌سی‌نین بیر چوخ رهبرلری سوویت آذربایجانینا گتیریلدی. محمد بیریایا ایسه گیزلی فعالیت گؤستره‌جک آذربایجان دموکرات فیرقه‌سینه رهبرلیک ائتمک تاپشیریلدی. بیریا بو وظیفه‌نی چوخ دا باجاریقلا یئرینه یئتیره بیلمه‌دی. چونکی، گیزلی فعالیت گؤسترمگه شرایط اولمادیغی کیمی، شاه مأمورلاری دا آغینا-بوزونا باخما‌دان دموکرات فیرقه‌سی‌نین عضو‌لرینه، حتی اونلارین عایله عضو‌لرینه، قوهوملارینا، دوستلوق ائتدیگی انسان‌لارا دا دیوان توتدوقلاریندان بیر چوخلاری کیمی بیریا دا ۱۹٤۷-جی ایلین مارسیندا سوویتلر بیرلیگی کونسوللوغونون یاردیمییلا باکی‌یا قاچیریلدی. او، باکیدا قورولموش آذربایجان دموکرات فرقه‌سی‌نین مرکزی کومیته‌سینه عضو و تبلیغات شعبه‌سینه مودور تعیین اولوندو. حتی اونو باکی عالی پارتی مکتبینده اوخوماغا گؤندردیلر. سوویت رهبرلیگی‌نین اونلاری مهارتله آلدادیب اؤز چیخارلاری خاطیرینه استفاده ائتدیگینی، دار گونده ایسه گودازا وئردیگینی گؤردو. خصوصاً، سید جعفر پیشه‌وری‌نین شبهه‌لی اؤلومو، عالی پارتی مکتبینده اوخودوغو مدتده کومونیستلرین دئدیکلری ایله عمللری آراسیندا اویقونسوزلوق اونو برک سارسیتدی. سهوینی آنلایان شاعیر پئشمانلیق حیسی گئچیردی. ایرانا قاییدارسا اونو بلکه ده اؤلومون گؤزله‌دیگینی بیلسه ده، ۱۹٤۷-جی ایلین آخیرلاریندا ایران پاسپورتو آلماق، تبریزه، عایله‌سی‌نین یانینا قاییتماق آرزوسویلا کونسوللوغا مراجعت ائتدی. سوویت رهبرلیگی ایسه بئله چیلقین بیر انسانین گئری دؤنه‌رک باشینا گتیریلنلری میللتینه دانیشاجاغیندان، آنتی‌سوویت تبلیغاتی آپاراجاغیندان راحتسیز اولدوغوندان اونون حبس ائدیلمه‌سینه گؤستریش وئردی. ۱۹٤۷-جی ایل دسامبرین ۲۸-ده بیریا گیزلی حبس ائدیلدی. ۷ آیدان چوخ داوام ائدن سوروشدورمادان سونرا ۱۰ ایل حبس جزاسی کسیله‌رک ایندیکی قازاقیستان جمهوریتی‌‌نین کاراقاندا شهرینده‌کی ٤۱٥ ساییلی اصلاح امک دوشرگه‌سینه گؤندریلدی. شاعیر حبسخانادا دا "دینج دورمادیغینا" گؤره، اونو تئز-تئز محبوسلاردان آییرماغا، آیری-آیری حبس دوشرگه‌لرینه گؤندرمگه مجبور اولدو‌لار. حتی ۲۰ نوامبر ۱۹٥۰-جی ایلده حبسخانا محکمه‌سی یئنیدن ۱۰ ایل، لوقووسک حبس دوشرگه‌سینده اولدوغو زامان ایسه، یعنی ۲۳ آوقوست ۱۹٥۱-جی ایلده جیدی نظارتده ساخلاماقلا بیر ایل حبس جزاسینا محکوم ائتدی. ۳۰ آوقوست ۱۹٥٦-جی ایلده محمد باقرزاده بیریانین قوندارما جنایت ایشینه یئنیدن باخیلیب و "عملینده جنایت ترکیبی اولمادیغینا گؤره ایشه خطام وئریلدی". بو، ۹ ایل آغیر ایشکنجه‌لر آلتیندا حبس جزاسی چکمیش شاعیره وئریلن حقیقی برات اولمادی. ایستالین‌ین اؤلوموندن سونرا چؤکمکده اولان سوویت قورلوشونون عؤمرونو اوزاتماق اوچون بوتون نقصانلار "داهی رهبر"ین آدینا یازیلدی، یوز مینلرله انسانا برات وئریلدیگی اعلان ائدیلدی. لاکین برات وئریلن سیاسی خادملرین، یازیچی و شاعیرلرین اثرلری یئنه ده ایشیق اوزو گؤرمه‌دی، آرشیو‌لر آچیلمادی. بیریا سوویت حکومتیندن او قدر ناراضی قالمیشدی کی، نه اونون براتینی، نه ده امتیازلارینی قبول ائتمک ایسته‌دی. حتی اونون شخصیتینی تصدیق ائده‌جک هر هانسی بیر سوویت سندینه بئله الینی وورماق ایستمه‌دی. وطنه-عایله‌سی‌نین یانینا قاییتماق ایسته‌دی. اونو ایراندا دا عذاب-اذیت، ایشکنجه، حبسخانا حیاتی گؤزله‌دیگینی بیلسه بئله، یئنه گئری دؤنمگه جان آتیردی. حبسخانا‌دان باکی‌یا قاییدان بیریا حبسخانادا اولدوغو کیمی یئنه ده اسلام دینینی تبلیغ ائدیب، قوران اوخویوب، سوویت قانونلارینداکی نقصانلاری و سوویت حیات طرزینی کسکین تنقید ائدیردی. باکی‌داکی ایران کونسوللوغونا گئدیب اورا‌دان ویزا آلماغین مومکون اولمادیغینی گؤرن شاعیر موسکوایا یوللاندی. موسکوادا بیریانین ایران سفیرلیگینه گئتمک ایسته‌دیگینی گؤرن سوویت پولیسی شاعیری توتوب پولیس ایداره‌سینه گتیردی. اونو سورغو-سوالا توتدوقدان سونرا فیکریندن دؤنمه‌یه‌جگینی گؤروب سوویت پولیسینی تحقیر ائتمک سوچویلا ۲ ایل حبس جزاسی وئره‌رک تامبوف ویلایتینه گؤندردیلر. شاعیر بو جزانی دا چکدیکدن سونرا یئنیدن باکی‌یا گلدی. لاکین اونا بورادا دا یاشاماغا اجازه وئرمه‌ییب، شاماخی‌داکی بیر کنده سورگون ائتدیلر. بیریا سوویت آذربایجانیندا یاشایان سویداشلاری‌نین طالعینه ده بیگانه قالا بیلمه‌دی. ۱۸ ژانویه ۱۹٥۷-جی ایلده آذربایجان حکومتی‌نین رهبرلرینه ۱٦ ماده‌لیک بیر مکتوب گؤندردی. انسان و میلتلرین حاقلاری‌نین تاپداندیغیندان بحث ائدن بو مکتوب شاعیرین یئنیدن تعقیب و حبسینه سبب اولدو. اوزون سورن مباریزه‌دن سونرا شاعیر ۲۹ سبتامبر ۱۹۸۰-جی ایلده تبریزه قاییدا بیلدی. بیر مدت اورادا یاشایان شاعیرین اومیدلری بورادا دا بوشا چیخدی. جمعیتده‌کی نقصانلاری کسکین تنقید ائدن شعرلر یازدی. اونو بورادا دا حبس ائتدیلر. محمد بیریانین حبسخانادا ساغالماز خسته‌لیگه توتولدوغونو گؤرن حاکمیت اورقانلاری اونو رسمی صورتده حبسدن آزاد ائدیلدیگینی اعلان ائدیب تبریزده‌کی کیمسه‌سیزلر ائوینه گؤندردیلر. ۱۹۸٥-جی ایل فوریه‌نین ۱۹-دا مجادله شاعیری ضدیتلی عؤمرونو کیمسه‌سیزلر ائوینده باشا چاتدیردی. شاعیرین ۱۹٥۱-ده قازاقیستاندا یازدیغی وطن شعری:
"بی ریا"، کؤنلوم اولوب عاشیق ِ روخسارِ وطن منبع: ت. ر. ت تورک- علی شاميل |
|||
