ميرهدايت حصاری

اوغوز طايفالارينا مربوط اولان ((دده قورقود)) آدلی قيمتلی و مهم بيركتاب اليميزده واردير. بو كتاب تورك طايفالاری، خصوصا اوغوز طايفالاری باره سينده يازيلميش و دونيا بويو ادبيات و فولكلور ساحه سينده بير شاهكار ساييلان حماسي(اپيك) بير اثردير. بو كتابدان تقريبا بيركامل نسخه آلماندا «درسدن» كتابخاناسيندا و سونرالاردا بيرناقص نسخه ((واتيكان)) كتابخاناسيندا تاپيلميشدير.

بو كتاب بيرمقدمه واون ايكي بوی (داستان) دان تشكيل اولموش و مقدمه دن سونرا بيرحكمت لی مقاله ده گتيريلميشدير.

ايلك دفعه آلمان بيليجی سی «فئليشر»آلمانين سلطنتي كتابخاناسی نين فهرستينی (كاتولوگونو) حاضرلاياركن بو كتابا راست گليب و او كتابين بيرينجی صحيفه سينده «10- نجی هجری عصرينده احمد پاشانين كتابخاناسينا گيرميشدير عبارتی يازيلديغينا گؤره اونو ميلادی 16- نجی عصرده يارانيلميش بير اثر كيمی ثبت ائتميشدير.

ميلادی 19- نجی عصرين اول لرينده آلمان بيليجيسی ديتسDIZ بو کتابين اوزوندن بيرنسخه گؤتوروب و اونون  باره سينده تحقيقه باشلاياراق، دپه گؤزون بساتين الينده اؤلمه سی (بساط دپه گؤزو اؤلدوردوگی) آدلی داستانی آلمانجايا ترجمه ائديب، چاپا بوراخميشدير.

ديتس دن سونرا بؤيوك آلمان عاليمی «نولدكه» ميلادي 1859- دا «دده قورقود» نسخه سينی يئنی- دن اوخويوب آلمانجايا ترجمه ائتدی. لاكين اونون چوخ حصه سينی اوخويا بيلمه ييب، دوشونمه ديكده، اونو نشر ائتمكدن چكينميشدير.

اوندان سونرا مشهور روس عاليمی «بارتولد» (نولدكه نين) يادداشتلاريندان فايدالاناراق، ايشين داليسينی توتموش و 1894- ميلادی دا بو كتاب باره- سينده بيرمقاله يازميش و اونون بعضی قسمت لرينی روسجايا چئويرميشدير.

20- نجی عصرين اول لرينده، استانبول دا ميللی و اسلامی اثرلرين تدقيقی انجمنی بو كتابی نشر ائتمك قصدينه دوشدوكده، عثمانلی بيليجی لريندن رفعت معلم بو ايشی بوينونا آلاراق او خطی نسخه نی بعضی شرح لر و حاشيه لر (ايضاح لار) ايله 1915- نجی ايلده چاپا بوراخميشدير.[1]

كتابين عنوانی «كتاب دده قورقود علی لسان طايفه اوغوزان» دير. كتابين مقدمه سی نين نثری متن ايله فرقلی اولدوغو گؤرسه دير كی بو مقدمه سونرادان بو داستانلاری ييغان و يا نسخه نی قديم  متن دن كؤچوره نين واسطه سی ايله يازيلميشدير. كتابين مؤلفی و يا يازيليش تاريخی معلوم دگيل. نظره گله ن ميلادی 15- نجی (هجری 8- نجی) عصرين اول لرينده ييغيلميشدير لاكين داستانلارين اوز وئرمه تاريخ لری اوندان چوخ قديم راخ اولماليدير.

داستاندا گله ن «گنجه، بردع، آلينجا قلعه سی، گؤيجه گؤلو، دربند، درشام» كيمی يئر آدلاری و هابئله شرقی آناطولی دا دوران «دره بوزان» (طرابوزان)، بايبورد و ماردين (اوردا يازيلان كيمی) كافرلر الينده اولان شهر آدلاری حادثه لرين آذربايجاندا اوز وئرديگی ياخود گئچميش تاريخی حادثه لردن الهام آلاراق آذربايجاندا دوزه لينمه سی ثبوته يئتيشير.

گؤرونوركی، او كتاب سلجوقی لرين و اوغوزلولارين دئديگيميز آناطولی شهرلرينی فتح ائتمه ميشدن، يعنی ميلادی بيرينجی عصردن قاباق ييغيلميشدير.

كتابين مقدمه سی بئله باشلانيلير: «بسم الله الرحمن الرحيم. رسول عليه السلام زمانينه يقين (ياخين) بيات يرتندان (يوردوندان) قورقوت آتا آدلی بير ار قوپدی اوغوزون او كيشی، تمام بيليجيسيدی، نه دير(دئيه ر) اولردی. غايبدان درلو خبر سويلردی. حق تعالی آنك كؤكلنه الهام ايدردی.»

كتابين مقدمه سی بو عبارت ايله قورتارير: «قورقوت اوغوز قومنك مشكلی حل ايدردی. هر نه ايش اولسه قورقوت آتا طانشمينجه (دانيشمايينجا) ايشلمزلردی هرنه كه بيورسه- ايدرلردی. سؤزين طوبت (توتوب) تمام ايدرلردی.»

بو مقدمه سی سونرا «دده قورقودك حكيمانه دورت مقاله سی» آدلی بيرحكيمانه و نصيحت لی مقاله گتيريليب. اورادا آروادلارين اؤرت دسته يه بؤبونمه سی باره ده «اوزان طرفيندن قادينلرك دورت قسمه تقسيمی» آدلی مقاله گتيريلير. سونرا 12- داستاندا بير- بيريندن آيری و عين حالدا بير- بيرينه مربوط اولان اوغوز طايفالاری نين مختلف ياشاييش صحنه لری و خصوصا اميرلرين و بيگ زاده لرين قهرمانليق لاريندان نمونه لرگتيريلير. ان سون داستانين مضمونی طاش اوغوزون (خارجی اوغوزلارين) ايچ اوغوزا عاصی اولماسی، حكايه سيدير. كتاب اصلده 172 صحيفه دير توركيه ده و باكی دا و ايراندا دفعه لرله چاپ اولونموشدور.