Bəşəriyyətin başına tarix boyu minlərlə bəla gəlib. Şit peyğəmbərin qövmünün məhvi, Nuh tufanı kimi bəlalar belə adəmoğlunun bəzi hissələrinin ağlını dərk etməsinə kifayət eləməyibdir.

   Tanrının insanı yaratdıqdan sonra özünü öyməsinə müqəddəs hədisdə işarə edilir. O, insana yaradılanların ən şərəflisi deyibdir. Yaxşı, yaradılanların ən şərəflisi olan insan nəyə görə daimi olaraq özünü məhv edəcək, özünə vəhşi heyvanların belə bir-birinə rəva bilmədiyi işgəncələri fikirləşib tapır və həyata keçirir, bunu başa düşmək çətindir! Bəşəriyyətin daxili dünyasındaki yaxşılıqla pisliyin faizi bəzi insanlarda müvazinəsiz olduğu kimi millətlərdə də tarazsızdır. Bir millətin içində mərhəmətli olanların faizi səksən olduğu halda digər bir millətdə iyirmi faiz də olmaya bilir. Həmin ülgünü millətlərin əsaləti üçün də irəli sürə bilərik.

   Ürəkağrıdan bir hadisə ilə üzləşdiyimiz vaxt "Allah saxlasın!" deyirik. Yaponiyadakı zəlzələ və ardınca yaranan sunami fəlakəti kifayət etmirmiş kimi bir də Fukuşima Nüvə Stansiyasındakı reaktorun partlaması işin duzu və acı istiotu oldu. Ölənlərin, itkin düşənlərin və yaralıların sayının hər ötən gün artmasının nigarançılığı ilə yanaşı partlayan reaktordan yayılan radiasiya külək və su ilə hər yana səpələnmək təmayülündədir. Nüvə səpintisinin amil olduğu təhlükə, insanoğlunun, daha rahat və yüksək keyfiyyətli bir həyat üçün ixtira etdiyi bu matah, bəlkə də keyfiyyətindən də böyük bir təhlükə kimi gəlib qarşısında dayanaraq onu hədələyən, aradan götürülməsi həddən artıq çətin olan və aramsız cəhdləri tələb edən bir bəladır.

   Müqəddəs kitablarda Lut peyğəmbərin qövmünün məhv olmasından söhbət gedir. Tanrının həzrət Luta, "inananları götürün və arxanızda eşitdiyiniz gurultuya sarı qayıdıb baxmadan çıxıb gedin" deyə tapşırdığı halda Lut peyğəmbərin həyat yoldaşı gurultunu eşidən kimi qayıdıb geriyə baxır və baxdığı anda da həlak olduğu nəql edilir. Həzrət Lutun həyat yoldaşının həlak olmasındakı sirr, sanki bir nüvə bombasının partlamasını və tanrının əmriylə müəyyən qədər dağıdıcı-məhv edici təsirini göstərdiyindədir. Bugünkü Lut gölünün olduğu yerdə ilahi gurultunun, yəni fəlakətin yaranması və gölün dibinin konus şəklində olması, o qövmi məhv etmək üçün tanrının nüvə təsiri yaradacaq bir hadisənin yaranmasını əmr etdiyini insanın ağlına gətirir. İnsanoğlu da nüvə enerjisini İkinci Dünya Müharibəsi əsnasında kütləvi qırğınları reallaşdıraraq sınaqdan keçirdi və daha sonra da ondan bəşəriyyətin xeyrinə, yəni müsbət yolda istifadə etməyin yollarını axtardı, tapdı da. Xirosima və Naqazaki bölgələri, nüvə bombasının təsirilə yaranan kütləvi soyqırımın sənədi kimi hələ də bəşəriyyətin qarşısında dayanmaqdadır. 

   Nüvə energisindən müsbət yolda istifadə etməyə başlayan bəşəriyyət onun bu yöndəki ən böyük hədəsinin 1986-cı ildə Çernobul Nüvə Stansiyasında yaranan qəza əsnasında şahidi oldu. Partlayışdan öz payına düşəni alan insanlardan qırx mini dünyasını dəyişdi. Fəlakətin maddi yönü isə haradasa üç yüz əlli milyard dolları ötdü.

   Sovetlər Birliyinin texnologiyası o vaxtlar qərbin nüvə texnologiyasından çooox geridə qalmışdı və hardasa iptidai səviyyədə idi. Ancaq bugünkü Yapon texnologiyası dünyanın ən yüksək səviyyəli nöqtəsinə çatmış olsa da təbii bir fəlakət qarşısında yerlə-yeksan olmaqdan yaxasını xilas edə bilmədi. Bu da nüvə enerjisindən istifadənin bəşəriyyəti kütləvi şəkildə hədələyən önəmli bir ünsür olduğunu bütün yönləriylə araya gətirdi. İnsanlıq, daha düzü qərb dünyası, sadəcə olaraq öz mənafeyini güdən materialist bir xarakterə malik olduğundan, öz dinlərindən olan bəzilərinin mənfi rəftarları qarşısında kar, kor və lal dayanır. Əlində kütləvi qırğın silahları vardır bəhanəsi ilə İraqı işğal edərək hidrokarbonun strateji mərkəzini əlinə keçirən qərb imperializmi, bu gün özgə bir şeyi bəhanə edərək Libyanı qana bulayır. Ancaq Xocalı Soyqırımı kimi bir faciənin qarşısında lal və kar olan, Azərbaycan torpaqlarının işğalı qarşısında kor kimi dayanaraq tükünü də tərpətməyən qərb dünyası, digər tərəfdən ayağa durub insanlığa demokratiya və insan hüquqları dərsi keçməyə cürət edir.

   Bu gün Türkiyənin və Azərbaycanın burnunun dibində olan və ibtidai bir texnologiya ilə tikilən, hər an insanlığa fəlakət yaya biləcək Metsamor Nüvə Stansiyası məsələsi əsla mübahisə mövzusu edilmir. Uluslar arası yığıncaqlarda dilə gətirilsə də lazımi addımlar götürülmür. Metsamor, Bolqarıstanın Kozludov nüvə mərkəzi ilə birlikdə dünyadakı ən təhlükəli stansiyaların başında dayanır. 7 dekabr 1988-ci il tarixində Hamamlı bölgəsində yaranan və iyirmi beş mindən artıq hayın həlakına amil olan zəlzələdən ziyan görən stansiya altı il dayandırıldıqdan sonra təmir edilərək təkrarən işlədilməyə başlandı. Stansiya o illərdən üzübəri bölgəyə zəhər qusur. Dünyaya gəldiyim İydir vilayətinin Dizə kəndi Araz çayının düz tinindədir və kəndimiz yaşıllığı, ağacları ilə cənnət kimidir. Kənddəki qaraağacların əksəriyəti son illərdə qurumağa başlayıb. Qaraağaclar digər ağaclara nisbətlə daha möhkəm olsa da, həddən artıq həssas xarakterlidir və nüvə səpintisindən ən çox onlar təsirlənib. İydir bölgəsində bəzi bitkilərdə müşahidə edilən qəribəliklər və artan xərçəng xəstəliyi Metsamorun bölgə və bəşəriyyət üçün nə boyda bir təhlükə mənbəyi olduğunu göz qabağına sərir.

   Hayların yaşadığı yerlər Ağrı fay xətti üstündədir və burada hər an bir zəlzələ yarana bilər. Rusların, Sovetlər Birliyi dövründə nüvə stansiyası haqda ən ibtidai texnoloji kimi qəbul edilən WWəR 440/V 230 texnologiyası ilə Metsamor stansiyasını uluslar arası bütün xəbərdarlıqlara baxmayaraq 1973-cü ildə tikməyə başlaması və 1976-cı ildə başa çatdırıb istifadəyə verməsi maraqlıdır. Ruslar, təbii qaz, neft və kömür cəhətdən dünya dövlətlərinin ən zəngini sayılsalar da nəyə görə bunlarla işləyən elektrik stansiyası yox, əvəzində nüvə stansiyasını tikdilər?! Ruslar bu cür strateji bir layihə ilə həm hayları həm də bölgədəki digər xalqları bu mərkəz ilə hədə altında yaşatmağı öz milli siyasətləri yönündən daha münasib görüblər deməli. Erməni yazıçısı Tiqran Ovanesyan, "Qafqazdakı zəngin neft və təbii qaz mənbələrinə baxmayaraq, Hayastanda nəyə görə neft və ya təbii qaz ilə işləyən elektrik stansiyası tikilməyib, əvəzinə bölgə üçün həddən artıq təhlükəli olan nüvə stansiyası tikilib? Bunun səbəbi hələ də başa düşülə bilməyib" - deyə öz iradını bildirib. Əslində Ovanesyan bunun səbəbini yaxşı bilir və dərk edir, ancaq qorxusundan açıq-aşkar dilə gətirmir və ya gətirməkdən imtina edir.

   Yazdığım məqalələrdə daim vurğulayıram ki, haylar maşa xarakterli bir xalqdır və tarix boyu onun bunun maşası olublar. Bu maşalıqları elə bir həddə çatıbdır ki, öz başlarına bəla olacaq, köklərini qurudacaq bir layihəni belə, maşalığını elədikləri xalq istədiyi anda, "əmrin sağ gözüm üstə" - deyərək onu gözüyumulu həyata keçiribdir, eynilə Metsamor Nüvə Stansiyasında oluduğu kimi. 
   Allah sizə bir azacıq ağıl və hissisəlim versin ey maşa millət.!

Seyfəddin Altaylı, Ankara altaylı_s@yahoo.com

(İsteyen media qurumu meqaleni yaya biler)