ايستر بيرئيسل ساحه ده اولسون ايسترسه، توپلومسال ساهه ده مؤوجود پوزيسيون حاققيندا کسين بيلگي صاحيبي اولماق مومکون دئييلدير. کسين بيلگي الده ائتمک مومکون اولماديغيندان آچيقلامالارا احتيياج دويولماقدادير. بيز اؤزوموز و پوزيسيونوموز هاقدا موطلق بيلگييه صاحيب اولا بيلميريک. موطلق بيلگييه صاحيب اولماغا ايمکان اولسايدي، هئچ بير سياسي فلسفه يه ده احتيياج قالمازدي. هئچ بير ايمپئراتورلوق دا اؤز ايچيندن چؤکمزدي. هر زامان بللي پوزيسيون حاققيندا بيلمه ديکلريميز بيلديکلريميزدن داها چوخ اولور. يا دا بيلمه ديکلريميزله قيياسدا بيلديکلريميز هئچ بير شئيدير. بيلينمه ينلري گؤزآردي ائديب، يالنيز بيليننلرله اولايلاري اينجله مک ايدئولوژيک ياناشماني دوغورموشدور. ايدئولوژيک ياناشمالارين بيلينمه ينلرله ايشي اولماز. بير سورو راديکال و بيلگيسل ايچريگي اولمايان بسيط ذهن اورونلريني شوعارلاشديريب بير يؤنته م گليشديرر ايدئولوژيک ياناشمالار. دونياني بو دار ايدئولوژي نين ايچينه يئرلشديرمه يه چاليشارلار. اؤزلليکله آشيريجي ياخلاشيملار و کاراکتئرلر بو تور ايدئولوژيلره داها ياتقين اولورلار. بؤيله دارگؤروشلولوکدن قورتولماق اوچون اولايي ائورنسل بويوتلاردان يولا چيخاراق دَيَرلنديرمکده يارار وار. چونکو بؤلگه سل تاريخ ده ائورنسَل تاريخين بير پارچاسيدير و تاريخ ماهييتي اعتيباري ايله ائورنسَل دوغرولتويا ايچدن-ايچه دئوينمکده دير. ائورنسل تاريخين آماجي تاريخين اؤز اسارتيندن قورتولماسيدير. يعنی آچیق توپلوملارا دوغرو يؤنه ليش. بو آچيدان باخيلديغيندا تاريخده کي بوتون اولايلاردا ائتکيلي آکتورلارين هاميسي اولايين باش وئرديگي زامان بيلينمز. بعضي فاکتورلار او تاريخي سورج بيتديکدن سونرا کنديليگيندن ايفشا ائديلر. بونو تاريخي ائوريم ايفشا ائدر. ايراندا تورکلرين يازقيسي آچيسيندان ايران ايسلام دئوريمي بير فورصت اولدو. يوخسا پهلوي دؤنَمي داوام ائتسه ايدي بيزلر ايکي جبهه دن محو ائديله جکديک. سولچولوق و ساغچيليق جبهه لريندن. سووئتلرين داغيلماسيندا دا ايدئولوژيک تبليغلرين ايدديعا ائتديگی کيمی، تورکلرين رولو اولماميشدير. بير تک 20 يانوارلا بير ايمپئراتورلوق چؤکه مزدي. گئرچک اولان بودور کي، تورکلوک بوتون بيلينجسيزليگينه قارشين تاريخي بير اولقودور. تاريخين ائورنسل ائوريمي سورجينده بو بيلينجسيز وارليق ايسته مه سه  ده قورتولوشا دوغرو سؤوق ائديلميش اولور. بو ندنله ده گئنل آنلامدا تورکلوگون اويانيشيندا اؤزلريندن داها چوخ ائورنسل تاريخين ايچ ديناميکلري ائتکيلي اولموشدور. تورکلر اؤز کيمليکلرينه داياناراق سون مين ايلده ائورنسل تاريخ آنلاييشي نين دئوينديريجي گوجو اولماميشلار. بو، ايران تاريخي گئرچکلري اوچون ده کئچرليدير. يعني بيلينجينده اولماديغيميز تاريخسل پوزيسيونون اولاناقلاري بيزي بيلينجلنمه يه زورلاماقدادير. آنجاق پوزيسيونلارين تاريخسل قوشولونو آيرينتيلاري ايله آنلاماق هئچ بير زامان مومکون اولمور. چونکو بيلينجلنمه ديالئکتيک بير سورجدير. پوزيسيونلارين هئرمئنئوتيگي زامان آخيشي ايچينده بو بيلينجلنمه يي گئنيشله در. ايرانداکي تورکلوگون يازقيسيني آنجاق ائورنسل تاريخ بيلينجي اورتاميندا داها دوغرو بيچيمده آچيقلاماق مومکون اولا بيلر، دئيه دوشونورم. بونون اوچون ائورنسل تاريخين ايچ ديناميکلريني آنلاماق گره کير. ائورنسل تاريخ سورجي نين دئوينديريجي اولاناقلاريني آنلامادان نه دوغروجا پوزيسون يورومو ياپيلا بيلر، نه ده ايرانداکي تورکلوگون يازقيسي ايله ايلگيلي اولوملو بير ايشلر گؤرمک مومکون اولور. تاريخده بير مرحله نين قاپانيب باشقا بير ائوره نين باشلانيشيني اينجله ين آراشديرما دالينا تاريخ فلسفه سي دئييلمکده دير. سووئت سوسياليست دئوريمينه قدرکي تاريخين ايچ دئوينديريجي گوجو دونيا ميقياسيندا باشقا ائتمنلر ايدي. سويوق ساواش بيتيمينه قدرکي ائورنسل تاريخ ائتمه ني باشقا ايدي. سويوق ساواش سونراسي تاريخين دئوينديريجي ديناميکلري بير باشقادير. بورادا بونلارين فرقلري اوزرينه دانيشماغا گرک يوخدور. يالنيز بونو آنلاماق لازيمدير کي، ائورنسل هاق و اؤزگورلوکلر، دئموکراسي آدينا آتيلان هر کيچيک آدديم آسيميلاسيونا اوغراميش اولان ميلتلرين يارارينادير. چونکو سيياسال آنلامدا مودئرنيته نين بير پارچاسي اولماق قورتولوش ايسته ين اولوسلار اوچون يئني اؤزگورلوک اوفوقلري آچميش اولور. بو باخيمدان ايراندا «ياشيل حرکت» دئيه بير شئي يوخدور، باشلانقيجدان دا اولماميشدير. ائورنسل تاريخين و ائورنسل هاق و اؤزگورلوکلرين ايران قوشوللاريني زورلاماسي سؤز قونوسودور. بورادا اؤندرلرين چوخ دا اؤنَمي يوخدور. 

***

  جومهورباشقانی سئچيمينه حيله  قاريشماسي و بو حيله يه قارشی اعتیراضلار ايران توپلومونون ائورنسل تاريخين بير پارچاسي اولما يولونداکي ايستکلريني ايفشا ائتدي. چونکو بورادا، يالنيزجا موسوي نين جومهورباشقاني اولماسي آماج دئييلدير. موسوي ده جومهورباشقاني اولسايدي، بو آناياسا ايله هئچ بير ايش گؤره بيلمزدي. نئجه کي، خاتمي زامانيندا دا اؤنملي بير ايشلر گؤرولمه دي. ايستر ايران گئنه لينده، ايسترسه ايراندا ياشايان ائتنوسلارين يازقيسي آچيسيندان آزادليغين اؤنونده ان بؤيوک انگل بو آناياسادير. اؤزونو ياشيل حرکت آدي ايله تانيملايان بو توپلومسال دئوينيمين خلقي ايچريکلي اولدوغونو بوتون دونيا گؤرمکده و دستکله مکده دير. توپلوم اعتيراضلاريني بيلديرمه سي و بو قاپالی دوزه نه قارشی چيخماسی اوچون تاريخي بير فورصتی ياخالاميشدير. آنجاق فاجيعه وي اولان بودور کي، بو حرکتين ليدئرلري اؤز آچيقلامالاريني هله قانون ديشينا چيخارا بيلمه ميشلر. باسقيلار اونلاري داها آشيري آچيقلامالار ياپماغا زورلايا بيلر. چونکو آرتيق بو ليدئرلر ده بو آنا ياساني قبول ائتميرلر. آنجاق بو ايستکلريني ديله گتيرميرلر هله ليک. بونلارين ايچينده ان آچيقگؤروشلوسو اکبر اعلمي اولموشدور. يالنيز او، بو آناياساني قبول ائتمه ديگيني و يئنيدن رئفئرئندوما گئديلمه سيني آچيقجا سؤيله ميشدير.  

«ياشيل حرکت» آرتيق بير جومهورباشقانليغي موجاديله سي وئرمه نييتيندن اوزاقلاشميشدير. چونکو آرتيق احمدينژادين دا سوره سينه تقريبن 2 ايل قالميشدير. بوتون دئوريملرده زامان ايچريسينده هر تئز اؤز آنتئزيني يئتيشديرير تجروبه سيندن يولا چيخارساق، اولايي داها دا دريندن آنلايا بيلريک. گارباچوف، ستالين دئييلدی. موسوي نين ياراتديغي بو بؤيوک حرکتي هئچ بير سلطنت ايسته ين، يا دا موجاهيد و سولچو يارادا بيلمزدي. چونکو موسوي اؤزو ده بو حرکتي ياراتماق ايسته مه ميشدي. ائورنسل تاريخي سورج سئچيمدن سونرا موسوي نين اوزرينه بو سوروملولوغو يوکله ميشدير. بو، موسوي دئييل، بير باشقاسي دا اولا بيلردي. سؤز قونوسو ائورنسل تاريخي ضرورتين اؤزونو بو واسيطه ايله گؤسترميش اولماسيدير.  

  اورتا دوغوداکي دئوريم اسينتيلري ياشيل حرکتين مضمونونو تامامن دييشديرميشدير. بو خلقي حرکت جومهورباشقانليغي مقامينا يوکسلمک آماجيندان واز کئچميشدير. نئجه کي، ياشيل حرکتين دوغدوغو زامان «منيم اويوم هاردادير؟» شوعارلاری آرتيق تاريخ اولموشدور. باشقا سلوقانلار اورتايا چيخميشدير. ائورنسل و بؤلگه سل (اورتا دوغو) احتيياجلار ايراني کندي ايچينده هضم ائتمه يه باشلاميشدير. گئرچک اولان بودور. بوندان دا گئرييه دؤنوش يوخدور، اولا بيلمز. ايره لي يه دوغرو ان کيچيک آدديم بيله، ايراندا ياشايان تورکلرين يارارينا اولا بيلر. چونکو بيزيم ميللي ساواشيميزين ائورنسل سورجله اويوم ايچينده اولماسي گرکمکده دير. تمل هاق و اؤزگورلوکلره قارشي اولاراق اورَتيلن ايدئولوژيلرين واختي بيتميشدير. خاتمي زامانيندا «بابک قالاسي يوروشلري»، يوزلرجه درگيلرين ياييمليانماسينا تانيق ايديق. آنجاق ياشيل اولاراق تانيملانان بو هرکت يازيمين باشيندا سؤيله ديگيم کيمي اؤز پوزيسيونونو تام اولاراق آنالايا بيلمز. اونلار ايسته مه سلر ده سونوج اعتيباري ايله ائورنسل تاريخ دورتولري باشقا گئرچکلر ايراندا اولوشدوراجاقدير. ياشيلچيلار ايسته مه سه لر ده سورج مرکزييتچيليگي چؤکرده جک و دئسئنتريک دوروم اولوشدوراجاقدير. بو ندنله ده ياشيل حرکت ائورنسل هاق و اؤزگورلوکلرله باغلي سؤيله ملريني گليشديرديکچه، ايراندا ياشايان ائتنيکلر اوچون يئني اؤزگورلوک اورتاملاري اورتايا چيخاجاق. بو آرادا «آذربايجانجي» دار ايدئولوژي نين ائورنسل اولمايان دايازليقلارينا سيغينانلار تاريخين آخيشي قارشيسيندا تورک کيمليگي نين ايراندا بؤيومه سينه انگل اولا بيلمه يه جکلر. ايراندا ياشايان بوتون تورکلرين چيخاريني آماج ائدينن بير ذهنييت ائورنسل تاريخي سورجده تورکلرين قورتولوشو اوچون وئريملي اولا بيلرلر. بونون اوچون ده گونئی آزربايجان آغيرليقلی گئنل تورکلوک بيلينجلنمه سی چوخ ائتکيلی اولا بيلر.

  ياشيل حرکت دوغدوغو گوندن اعتيبارن يازيلاريمدا «بو حرکته قارشي چيخماق ائورنسل هوقوق و اخلاق آنلاييشينا ترسدير» ايديعاسيندا بولونموشدوم. موسويني کئچميشينه گؤره يارقيلامانين هئچ بير آنلامي يوخدور. تاريخ اونا بير فورصت سونوموشدور. کئچميشينه گؤره اينسانلار يارقيلاناجاق اولورسا، دوغو اينساني، طبيعتينده بارينديرديغي شيددت و «جيهاد» حؤکمو دولاييسييلا گيزيل (پوتانسيئل) اولاراق جينايتکاردير. جينايتکار اولمايانلار اللرينه جينايت ائمک اوچون فورصت دوشمه ديگیندن جينايت ائتمه ميشلر.  

ايراندا ياشايان تورکلر اولاراق نه ائده بيلريک؟ 

  بو سورج بيز قاتيلساق دا قاتيلماساق دا اؤز آماجينا اولاشاجاق. بو رئژيم چؤکه جک. تورکلر اولاراق ياشيل حرکته مورال دستگي وئرمک اخلاقي بير مسئله دير. آنجاق ياشيل حرکتين ايچينده کيمليگيميزي گؤزآردي ائده رک آکتيو اولاماق ميللي چيخارلاريميزا ترسدير. تک يولوموز هله ليک تورک توپلوموندا ميللي آيدينلانما و ميللي کيمليک قازانما سورجيني درينلشديره رک فعاللاشماقدير. ايرانين اينديکي اورتامیندا تورکلویون سياسي گوج اولاراق اورتايا چيخماسی اولاناقسير کيمی گؤرونمکده دیر. بونون اوچون نه ميللي بير ليدئريميز وار، نه ده توپلومسال دستک. سياسي گوج کيمي اورتايا چيخما اولاناغی اولمادیغی موددتجه، سیاسي گوجون آلتیاپیسینی اولوشدوراجاق مدني ائيله ملري گوجلنديرمک گره کير دئیه دوشونورم. اويقون زاماندا بؤيوک سياسي گوج کيمي اورتايا چيخيب، تورک کيمليگي مرکزلي ائورنسل تاريخي سورجين آکتورلاري اولما شانسيميزي دئنمه لي ييک.