|
دیققت: بو مقاله رحمتلیک دکتر زهتابی داندیر. مقاله 1361- نجی ایلده قلمه آلینیب . بیر نئچه مدت بوندان اوّل یازینی "هیده جی نین بیر قصیده سینده دیل و بدیعی جهتلر" مقاله سیله بیرلیکده ورقه لر وکتابلاریم آراسیندان تاپدیم . فیکریمجه بو یازیلار ایندیه ده ک هئچ بیر یئرده یاییلمایب . بو اوچون بو ایکی مقاله سویداشلارین اختیاریندا قؤیولور. اگر بو یازیلار کئچمیشده یاییلیبلارسا، هموطنلردن منه بیلدیرمه لرینی خواهش ائدیرم. ا - یزدانی
|
|
|
1954- نجو ایلده ، ایلک دفعه اولاراق ، باکییا گلیب، آذربایجان دولت دارالفنونون "آذری دیل و ادبیاتی" بؤلومونده اوخوماغا باشلایاراق، ایللردن بری آرزولادیغیم و اوغروندا چابالادییم آرزوما چاتدیم . معاصر آذری ادبیاتی نین ان پارلاق اولدوزلاری و دونیا شهرتلی سؤز اوستادلاریندان بیری اولان صمد وورغون 1956 – نجی ایلده حیاتلا وداعلاشدی. بو ایکی ایل عرضینده من دفعه لرله صمد وورغونو یاخیندان و اوزاقدان گؤرموشدوم، لاکن بو گؤرمه لریم اولدوقجا عادی اولموشدور. بو ایللر صمد وورغون آذربایجان علملر آکادئمیاسینین رئیسی (پرزیدنتی) ایدی. او زامانلار آذربایجان علملر آکادئمیاسی نین بیناسی باکی نین کومونیست کوچه سینده، آذربایجان دولت دارالفنونو بیناسیله یاناشی اولان "نقی یفین" تیکدیردیگی و اوللر "حسینیه" آدلاندیردیغی بینادا یئرلشیردی. " ال یازمالاری فوندو " (مخزنی) هامان کوچه ده ، آکادمیا بیناسیندان آزاجیق آشاغیدا ، "نظامی" هیکلی ایله اوز به اوز و شاه عباس زامانی تیکیلمیش "قوشا قالاسی نین " مقابلینده، صمد وورغون یاشادیغی ائو ایسه، بیر آز اوندان آشاغیدا کی خیاباندا یئرلشیردی. آذربایجان دولت دارالفنوندا طلبه اولدوغوم ایللرده حیاتیم ، اساسا، یا اونیورسیته ده محاضیره دینله مکده، یادا " ال یازمالاری مخزنینده" مطالعه ایله کئچردی. ال یازمالاری کتابخاناسی بیناسینا گئتدیکده و یا اورادا مطالعه زامانی استراحت اوچون باییرا چیخدیقدا، صمد وورغونو ایشه گئدرکن و یا ایشدن قاییدان زامان خیاباندا گؤره ر و دیققتله اونو نظردن کئچیره ردیم . او همیشه باشی آچیق اولاردی. هله آزاجیق چاللیغینی ساخلامیش آغ و توم ساچلارینی دارانمیش و اولدوقجا مرتب گؤ ره ردیم. بینالی تمیز اولان سیماسیندا چال بوغلاری دیققتی جلب ائده ردی. آغ بویون شالیسی ، آهارلانمیش آغ کؤینگی ، یاخاسینین آراسیندا اوچ بوجاق شکلینده ایری دوگونلنمیش فؤکولونون شکلی اصلا دگیشمزدی. چوخ واخت اولدوقجا اوزون ، چوخ آچیق – ماوی رنگلی یای پالتوسو اگنینده اولاردی. اوزون و اوتولو شالواری ، قارا و پاریلدایان ایاق قابلارینین بؤیوک حصه سینی اؤرتردی. او زامان باهالی و اعیانی ساییلان "کازبک" سیگاری دوداغیندان اسگیک اولمازدی. پیشه ورینی اؤلدوروب تشکیلاتی اللرینه آلمیش ، اوزدن ایراق فرقه رهبرلری نین توصیه سیله ، عدالتسیز اوچ ایل زندانا محکوم اولاراق ، سیبری نین " تاودا" شهری دوستاقخانالاریندا ، دوستوم اردبیللی " جعفر افتخارلا" بیرلیکده دوستاق اولدوغوم گونلر " تاودا" نین "کارییئر" آدلی لاگئرینده (اجباری ایش زندانی) ایشله دیگیمیز گونلر ، صمد وورغونا خطابا 10-15 بیتدن عبارت بیر شعر یازیب باکییا ، صمد وورغونون عنوانینا گؤندرمیشدیم. صمد وورغونو یوخاریدا تصویر ائتدیگیم گئییمده دفعه لرله ال یازمالاری بیناسی ، قوشا قالا قاپیسی و آکادمیا بیناسی قاباغیندا گؤردوکده ، اونونلا دانیشیب ، شعریمین اونا چاتیب – چاتماسی باره ده سوروشماق ایسته ییردیم سه ده ، اوتانار و جسارت ائتمه یه رک ، اونو یالنیز اوزاقدان گؤرمکله کفایتلنیردیم. بو بؤیوک ادبی شخصییتیمیزدن ، بوندان باشقا هئچ بیردیققتی جلب ائده ن خاطیره م یوخدور. اونون واختسیز اؤلومو بو خاطیره لرین یارانماسینا مانع اولدو. بونا باخمیاراق ، صمد وورغون حاققیندا ماراقلی بیر خاطیره ائشیتمیشم کی، بورادا اونو نقل ائتمک ایسته ییرم. +++++++ ایگیرمی آی سیبیر زندانلاریندا ایشله دیکن سونرا ، نهایت 1950 – نجی ایلین یاییندا باکیدا کی دوستلارین تشبثو ایله ، آزاد اولاراق ، گؤزله دیگیمین عکسینه ، باکی دگیل ، تاجیکستان جمهوریسی نین پایتختی "دوشنبه" شهرینه گؤنده ریلدیم (او زامان بو شهر استالین آباد آدلانیردی) . نجیب تاجیک خالقی نین وطنینده تاجیکستان کومونیست حزبی طرفیندن احتراملا قارشیلاشیب ، بیر گئجه عظمتلی "تاجیک اوپرا بالئتی" بیناسی یئرلشن گؤزه ل میدانین جنوب طرفینده تیکیلمیش شهرین ان گؤزه ل و معاصیر مهمانخاناسی اولان "وخش" ده گئجه له دیکدن سونرا ، صاباحیسی گون سحر استراحت اوچون " خواجه آب گرم" تاجیکستان جمهورریسینین جنوبوندا ، هندوکش – هیمالیا داغلارینین شمال اتکلرینده ، شیش ذیروه لرین قوجاغیندا یئرلشن ، گؤزه ل طبیعتلی ، سرین هاوالی ، یاشیل و ییغجام بیر یایلاق ایدی. بورانین یاخینلیقلاریندا هئچ بیر آوادانلیق گؤرمه دیک. ایکی اوجا داغین آراسیندا نسبتا گئنیش و یاشیل بیر دوزه نلیکده یئرلشن "خواجه آبگرم" ین دره سیندن ، داشلارین قاریندان ارییب گلن گوجلو، شلاله یه یاخین بیر سرعتله آخان، بوز کیمی سرین و گؤز یاشی کیمی دورو بیر چای آخیردی. چایین موسیقیلی ، آهنگدار و یکنسق شاققیلتیسی بو دره و "خواجه آبگرم" استراحتگاهینین آیریلماز لایلاسی ، موسیقیسی و نغمه سی کیمی ایدی. استراحتگاها چاتدیقدا ، قیرخ نفر یاخین ایرانلی دوستلاردان منی حرارتله قارشیلادیلار. منیم کیمی زندانلاردان آزاد اولوب بورایا تؤپلانمیش بو قیرخ نفرین اکثری جوان ، آذربایجان دموکرات فرقه سی جوانلار تشکیلاتی و حزب توده نین عضوو اولموش تبریزلیلرایدیلر. بیر آی بورادا قالیب داغ – دره لری گزدیک ، استراحت ائدیب دردلشدیک و گله جک آرزولاریمیزدان دانیشدیق... بیر گون استراحتگاهین مسئولو بیزه خبر وئردی کی ، تاجیکستان جمهوریسینین یازیچیلاریندان نئچه نفری بیزلرله گؤروشمه یه گله جکلر. سئویندیک . ایرانلی دوستلارین بعضیلری سوادسیز و یا آز ساوادلی اولسالاردا، ایچیمزده ساوادلی ، یازیچی ، مسئول و مطاله اهلی ده آز دگیلدی. ایکی گون سونرا، سحر ساعات اون بیر آرالاریندا، یازیچیلار گلدیلر. بیز اونلاری سؤیود آغاجلاری کؤلگه سینده ، یاشیل چمنلیکده، دوزدوگوموز میزلر باشیندا قارشیلادیق. یازیچیلارمشهور شاعیرلر "میرزا تورسون زاده" ، "میرسید میر شکر" ، ناشر " جلال اکرامی" و دراماتورق "اولوغزاده" ایدیلر. ادیبلر بیز ایله تانیش اولوب " خوش گلمیسینیز" دئدیکن سونرا اوولجه کلاسیک فارس ادبیاتی اطرافیندا دانیشیلدی. صحبتلر اولدوقجا صمیمی ، ایستی و شیرین ایدی. هم اونلار، همده بیز اوره ک دؤلوسو دانیشدیق. بیز سئویت دؤورو تاجیک ادبیاتیندان خبرسیز ایدیک. میرزا توسونزاده ، سئویت تاجیک ادبیاتی نین بانیسی "صدرالدین عینی" دن سلیمانی، دهاتی و ... تاجیک یازیچیلاریندان دانیشدی. بو دانیشیقلارین بیزیم اوچون تامامیله تازالیغی وار ایدی. نهایت من کلاسیک و معاصیر آذربایجان ادبیاتی و تاجیک خالقی نین بو ادبیاتلا نه درجه ده تانیش اولماسی باره ده سئوال ائتدیکده ، بو سئوالی گؤزله ییرمیشلر کیمی ، اولوغ زاده "میرزا فتحعلی آخوند زاده ، میرزا جلیل محمد قلیزاده سلیمان رحیموف ، حسین مهدی، محمد سعید اوردوبادی و سایره کلاسیک و معاصیر آذربایجان ادیبلریندن ، اونلارین اثرلری و ادبی فعالیت لریندن دانیشدی. اوندان سونرا جلال اکرامی ، میرزا فتحعلی آخوند زاده ، جعفر جبارلی، میرزا ابراهیموف و باشقالارینین اؤیون اثرلریندن سؤز آچاراق بیلدیردی کی، بو ادیبلرین بعضی اثرلری تاجیک دیلینه چئوریلرک چتپ ائدیلمیشدیر. جلال اکرامی الینده کی کیتابی گؤسته ره رک : - بو کیتاب تازالیقدا روس دیلینده بوراخیلمیش ، میرزا ابراهیموفون " ناستوییت دئن " (گله جگ گون) اثریدیر – دئدی. اوندا سیزین دموکراتیک انقلابینیز قلمه آلینمیشدیر و شبهه سیز یاخین گله جکده تاجیک جه یه چئوریلیب چتپ ائدیله جکدیر... نهایت تاجیک خالقی نین ان گؤرکملی و آدلیم شاعری " میرزا تورسونزاده" معاصر آذربایجان شعری و خصوصیله صمد وورغونون و اونون چاغداش سئوویت پؤئزییاسیندا کی مؤوقعی و رولوندان گئنیش صحبت ائتدی . صمد وورغونلا دوستلوغوندان سؤز آچدی. اونون بعضی اثرلری نین تاجیک دیلینه ترجمه اولوندوغونا اشاره ائتدی، صمدین شعرینی ، اوستادلیغی ، مدرک لیگیندن دانیشدی و نهایت معنالی گولومسویه ره ک ، صمد وورغوندان اولان بیر خاطیره سینی بئله حکایت ائتدی: ایکینجی دونیا محاربه سی تازا قورتارمیشدی . آمریکا امپریالیزمی تازا محاربه آلاولاندیرماغا جان آتیردی. اونون مقابلینده مترقی بشریت مقاومت گؤستریر و بین الخلق کنفرانسلار تشکیل ائتمکله خالقلاری باشا سالیب آیاغا قالدیرماغا چالیشیردی. بو کنفرانسلارین بیری لوندون شهرینده تشکیل تاپمالی ایدی. دونیانین اکثر مملکتلریندن یازیچی ، هنرمند ، بسته کار ، خواننده ، شاعیر و عالملر بو کنفرانسدا شرکت ائده جک ایدیلر. سئویت اتفاقیندان دا بؤیوک بیر عدده شاعیر، یازیچی، و صنعتکار بو کنفرانسا قاتیلمالی ایدیلر. بو یازیچیلارین داخیلینده آذربایجان جمهوریسی ندن صمد وورغون و تاجیکستاندان من (میرزا تورسونزاده) وار ایدیم. مرکزین قرارینا اساسا شوروی نماینده لری قاتارلا بئلا روس ، لهستان ، شرقی و غربی آلماندان کئچیب فرانسایا گئتمه لی ، اورادان ایسه گمیله لوندونا گئده سی ایدیلر. بونا گؤره اوولجه دن قرار قؤیدوق کی ، "مینسک" شهرینی گؤروب فاشیستلرین اورادا تؤره دیکلری ویرانلیقلار و جنایتلری یاخیندان گؤزوموزله مشاهیده ائده ک . صمد وورغون فیکریمی بئیندی. قاتار گئجه ساعات 12 – ده مسکووادان یولا دوشدو. وورغونلا بیر کوپه ده ایدیم. "مینسک" شهرینه یئددی – سککیز ساعاتلیق یؤل وار ایدی. سحر اورایا چاتاجاق ایدیک. قاتارین یؤللانماسیندان او قدر کئچمه میشدی کی، وورغون بیری – بیری نین آردینجا اسنمگه باشلادی. یوخو گؤزلریندن تؤکولوردو. اوزانیب یاتماغا حاضیرلاشماغا باشلادی. بئله قالین – قئیم یاتماغا حاضیرلاشدیغینی گؤردوکده : " دوستوم! ائله یاتمایاسان کی، یوخویا قالیب "مینسک" شهرینی گؤرمه یک ها ، بیر داها یا عؤمور بورانی گؤره ک ، یا یوخ " - دئدیکده ، وورغون جددی حالدا : - " یوخ جانیم - دئدی - مینسک هارا ، بورا هارا، او واختا قدر یوخوموزو آلیب دورار و دیققتله شهره تاماشا ائده ریک" . صمد وورغون باشینی یئره قؤیماق هامان شیرین یوخویا دالدی. من چؤخدان بری " مینسک" شهری و فاشیستلرین جنایتلرینی گؤرمک آرزوسوندا اولدوغومدان ، اوولجه گؤزومه یوخو گلمیردی. اما صمدین شیرین و درین یاتماسی و خفیف خورنا چکمه سی ، لای – لای کیمی گؤزلریمی خمارلاندیرماغا باشلادی . نه زامان یوخویا گئتمه گیمی بیلمه دیم. بیردن زنگ سسیندن هؤوله سک یوخودان دیکسینیب دوردوم و باشیمی کوپه نین شیشه سیندن باییرا چیخاردیقدا مینسک سؤزو اولان کیچیک تابلو گؤزومه ساتاشدی. "مینسک" شهری ایدی. ته له سیک صمد وورغونو شیرین یوخوسوندان اویاداراق : - "دور – دور ، تئز اول دئدیم – مینسک شهرینه چاتمیشیق ... ". صمد گؤزلرینی آچیب ، تلسمه دن آیاغا دورماق ایسته دیکده : - " تئز اول، گئیین ، گل، من آشاغیدایام" – دئییب کوپه دن چیخارکن ، زنگ سسی بیر داها اوجالدی و قاتار یولا دوشدو. دئمه بس اوولجه ائشیددیم زنگ سسی حرکتین ایکینجی زنگی ایمیش. کور – پئشمان حالدا کؤپه یه دؤندوکده ، گؤردوم کی صمد وورغون دوباره اوزانیب یاتماق ایسته ییر. عصبی لشدیم و اونو دانلایاراق دئدیم : " جانیم بو قدر ده یوخو اولار؟! آخی بیز مینسک شهرینی گؤرمه یه قرار وئرمیشدیک، او قدر یاتدین کی، منی ده یوخو باسدی ، بیر آز آز یاتسانا ..." صمد وورغون یئنه ده درین یوخویا دالمیشدی. بورادان باشلایاراق ، لوندون کنفرانسینا قدر منیم دانلاقلاریم و سرزنیشلریمین آردی کسیلمه ییردی. ناهار یئینده ، چای ایچنده ، دوستلارین یانیندا ایکیلیکده ، شوخلوقلا ائتدیگیم بو دانلاق و تنقیدلرین مقابلینده ، صمد وورغون یوخونون خئیرینی و فلسفه سیندن اوزون – اوزادی دانیشار و اؤزونو تبرئه ائتمکله چالیشاردی. ++++++++++ کونفرانس لوندونون قدیم ، عظمتلی ، جاه – جلاللی ، بؤیوک و مشهور سالونلاریندان بیرینده کئچیریلدی . سحر باشی ایدی. ایلک گون ایدی. سووئت نماینده لری تؤپلوم حالدا بیر یئرده اوتورموشدولار. من و صمد وورغون یان – یانا اؤتورموشدوق. انگلیس نماینده سی جلسه نی آچدیقدان سونرا ، نئچه نفر دانیشمیشدی. دانیشیقلار در حال مختلیف دیللره او جمله دن روسجایا چئوریلیردی. دؤردونجو ناطق "آفریقا" اؤلکه لرینین هانکیسیندان ایسه گلن ، بیر زنجی ایدی. ناطق آفریقا زنجیلرینین آغیر حیاتی و انگلیسلرین جنایتلریندن ائله حرارتله دانیشیردی کی ، نئچه مین نماینده و تاماشاچیدان جینقیردا چیخماییردی. سالوندا میلچک اوچایدی ، ائشیدیلردی. هامی ناطقین معنالی سؤزلری ، حرارتلی دانیشیغی و سؤزلریله ، مناسب حرکتلرینه واله ایدی. منیم ده بوتون دیققتیم ناطقده ایدی. اونون دانیشیغی ، سؤزلری و حرکتلریندن یازاجاغیم شعرلره موضوعلار آختاریردیم . اونون هر کلمه سی ، هر سکوتو ، هر بیر سینه قابارتماسی ، گؤزلویونون آردیندان سالونو سوزمه سی و هر بیر یومروق دوگومله یرک گؤیه سیلکه له مه سی بیر دونیا معنایا مالیک ایدی. آخی او میلیونلارجا محروم زنجینی تمثیل ائدیردی . من بو فیکیرلره غرق اولدوغوم زامان ، صمد وورغون اییلیب ، یاواشجا قولاغیما پیچیلدایاراق : - " میرزا ! ، عصرلر بؤیو یاتدیغی اوچون بئله حرارتله دانیشیر " دئدیکده ، اختیارسیز گولومسه دیم . صمد منیم سرزنیشلریمه "دیش سیندیریجی" جواب وئردی. وورغونون بو سؤزلری اوولجه نظریمه ساده بیر شوخلوق گلدی ، آمما سونرالار باشا دوشدوم کی ، بو شوخلوغو ائله ین وورغون "زنجینین آرزولاری" کیمی بیر شاهکار پؤئمانین پلانینی دوزموش. +++++++++ میرزا توروسنزاده خاطیره سینی بیتیردی. ساعات بیر ایدی. بیز یازیچیلاری ناهار میزینه دعوت ائتدیک .
م-
میشوولو |
|