Varlıq

Səid Nahidi

İnsan özünü tanıdıqdan bəri onun beynini məşqul edən suallar olub. Nə üçün varıq? Nə zamandan varıq? Haradan gəldik? Sabah nə olacaq? Elmin yoxsun çağında o özünü daxili rahatlığa çağırmaq üçün dinlərə pənah gətirirdi. Əslində dinlərin yaranması da məhz bu suallara cavab idi. Alimlərin fikrinə görə 100 minlərcə din arasında yaşayıb günümüzə çatan, ən sərt qayda-qanunlara sahib olanlardır. Bu da öz növbəsində nəinki evrimə zidd olmayıb, bəlkə varlığı sağlayan məlzəmələrdən biri kim sayılmalıdır. Ancaq bu gün hər sualın cavabı inamla ilgisi olmayan, yaranış, ölüm, mənəviyyat və s. elmdə axtarılır. Ola bilər bu sözə etriraz edənlər olsun. Hər halda, elm xoşa gəlim olmasa da onda sınamaq var, araşdırma, gözləm, formul, teori, hipotez, birini rədd edib, yenisini yerinə qoymaq var. Hər qəbul olunmuşu yıxmaq var. Elm ilə dinin esas fərqi 100 fayızlıqdadır. Elmdə mutləq deye bir şey yoxdur. Hər sualın cavabı 100 daha sualın meydana gəlməsi ilə nəticələnir. Varlığı qorumaq qalın elm tələb edir.

     Neçə illərdir xaricdə “olan” təşkilatları tənqid atəşinə tutmuşam. “Onların varlığı keçicidir.”— demişəm. Buna görə də qazandığım “pessimist”, “mənfi”, “dünyanı qara görən” və çox təbii olaraq “bizdən deyilsən” kimi adlar olub. Ancaq mənim falcılığımın barıtı öyrəndiyim təbiət qanunları olmuş. Belə ki, illər boyu qəddar düşmən deyib, məzlum millətimizin tapdalanmış haqlarını sıralamaq və 26 il “nalə etmək” təbiətin qulağına girən deyil. Təbiət yaşam-həyat (“life”) üçün bəlli bir tərif verməyir, amma yaşamı davam etmək üçün enerji alıb və böyüyüb nəslini çoxaltmaq gərəkliyini lazim bilir. Yoxsa bugünkü varlıq ölümə məhkumdur.

     Dillərdə  əzbər “köhnə nəsildən bir şey çıxmaz” deyə  bir laf var. İngiltərdə aparılan araşdırmada, 20 yaşadan yuxarı 48 nəfərə “juggle” (məsələn 3 topu atıb-tutma) öyrədirlər. 6 həftə sonrakı beyin “scan”-ları gözə çarpan fiziki dəyişilmələri göstərir. Alimlərin “Juggle”-i seçmələrinin səbəbi bu oyunda beyinin muxtəlif mərkəzlərinin eyni halda aktiv olması olmuşdur. Başqa bir təhqiqata görə, hətta yaşa dolmuşlarda beyinin Hippocampus (öyrənmə mərkəzi) qısmında yeni neuron-ların (beyin hücrələri) icadı mümkündür deyə göstərilir. Ancaq təbiətin boşuna enerji xarcamadığı üçün bu hücrə (sellul)  istifadə olunmursa ölür. Qruplardakı “üzvü” hücrə kimi tutub bu iki araşdırmaya dayanaraq və yuxarıda deyilən “enerji alıb böyümə” məsələsini buna qatıb çıxardığım mənfi nəticələr doğru deyilmi? Qrupların qida almadığnı deyib millətə söykənmədiklərini irad tutsam haqlı sayılmırammı??

     Mən biləsi bu günə qədər əlimizdə nələrin olmasını düşünmədən, onları necə gücləndirməyə fikir vermədən, yeni “hücrələri” işə salmadan “siyasi-tarixi” təhlillərlə məşqul olmuşuq. Həm də köhnəsi ilə, demək, gözləmişik bir hadisə baş verib sonra təhlilinə başlayaq. Bu arada “milləti oyatmaq” məqsəd qoyulub yazı, mətbuat konferansı və digər çıxışlarla qeyrət, şərəf və vicdanları cana gərirməyə çalışmışıq. Amma “oyadan kim, oyanan kim”-ə aydınlıq gətirməkdən çəkinmişik. Bu qədər oyandanların 26 ildə əldə etdiyini dilə gətirməyə cəsarət etməmişik.

     Varlıq keçmişin var olmasını göstərir, heç bir şey göbələk deyil. Varlıq ədalətsiz savaşdır. 5-6 dinin öz sərt qanunları ilə bu günə qədər həyat sürməsi bu savaşın nəticələrindədir. Amma sabah üçün də qaranti sayılmır. Buna görə də dinə toxunmadan təbiətlə tanış olmalıyıq. Allahın “rəhim, kərim” xüsusiyyətləri qaşısında, təbiətə zalimdən başqa ad vermək olmur. Allahın ədalət, məzlumlardan himayə, cənnət-cəhənnəm və qiyamət günü vəd etməsi, təbiətin güclünü hakim edib və zəifin ölüb-itib-məhv olması ilə tutuşdurulur. Allahın bilərəkdən yaratması və movcudların dəyişilməməzliyinə, təbiət 10 milyonlarla heyvan-bitginin yaranıb və yox olması ilə cavab verir. Allah nə beyindən, nə də “intelligens”-dən danışmayır, “zəka” isə təbiətin binövrə daşı kimi sayılır. Bu zəka bəzən fərdi, bəzən də toplumda olur.

Zəkanın tərifi də “yaradan-dolandıran” kimi fikir ayrılığını üzə çıxarır. Doktor, mühəndis və professor vurğunları titellərin intelligentlə eyni olmasını sanır, halbuki, zəka sabaha hazırlıq deməkdir. Planlama, qərarvermə, problemçözmə, məkan və zamanı dərketmə, hisslərlə məntiqi biri-birindən ayırma deməkdir. Beyin anatomisi ilə desək, beyinin mərkəzləri arasında “kanalların” var olması və fikirləşmədə bu mərkəzlərin iş-birliyi deməkdir. İntelligen bir dəfə sınayıb fayda görmədikdə, yeni yollar axtarır. O qap-bacanı hər türlü fikirə açıq qoyur. Tənqiddən nəinki acıqlanmır, bəlkə tənqidi inkişafın zorlu qolu bilir.

     İllərdir “İşi iş-bilənə vermək lazimdir”— deyirlər. “Əzbər millət” və hər problemin həllini həll-ül-məsaildə axtaran isə, bu “qoşmanı” təyid edib bəh-bəh deyir. Nədən ki, onun boynuna bir iş düşməsin və məsuliyyət daşımasın. Birinci, mən cəsarətlə iddia edirəm, məqalə, kitab, atəşin çıxışlara baxmayaraq, səhnədə olan üləmalar iş-bilən deyil. Onların fəaliyyət dairəsi bəyaniyə vermək, qətnamə hazırlamaq, mətbuat konferansı verib və məhküm eləməkdir. İkinci problem bundan ibarətdir ki, bunların birini önə verdiyimz zaman peşindən qaçsaq belə tuta bilməmişik. Vilayətin fəqihi olmaq, hər movzuda “açar-fəransəlik” etmək və boynuna düşən “əmr-be-məruf, nəhy-az-münkir”lə millətin halal-haramını göstərmək. Əlimdə çoxlu örnək var, amma ad çəkməyə gəlməz.

     Varlğın əlaməti “faillikdir” və failliyə lazim olan zəka. Bu günə qədər intelligensdən etdiyimiz tərifə baxmayaraq, fərd olaraq intelligentlər axtarıb və toplumsal intelligensə biganə qalmışıq. Məhz Amsterdam toplantısının dəyişdirilmədən əvvəlki gündəliyi də buna birinci addım idi. Orada məşhurlar meydanı ələ almadan mənim kimi tarix bilməyən, siyasətdən başı çıxmayan, kitab yazmamış, website-i olmayan da fikirlərini ortaya qoya bilsin. Təbiətin qanunlarına görə, fi-səbilillah deyə bir şey yox və “MƏN”-i silmək imkansızdır. Əgər biri etiraz edib 10 misal gətirirsə, mən onun örnəklərini tək-hücrəlilərdən, həşərələrdən tutmuş insana qədər 100-ə yüksəldib yenə təkrar qanunun var olduğunu isbat edə bilərəm. Hamı gözəlcə bilir, bu can-maldan keçən, təmənnasız işləyən, millətini sevən, demokrat şəxslərin bir faizı doğru olsaydı, daha bu günə qalmazdıq. Hamı gözəlcə bilir, iş-bilən var idisə 500 təşkilat yaranmazdı. Hamı gözəlcə bilir, yalancı və təzahürkarların 500 təşkilata “zənginlik” deməsi doğru olsaydi, bu qədər birlik-birlik deməzdik.  

     İnanıram xaricdə yaşayıb içəriyə yol göstərmək istəməyən “sadə” azərbaycanlılar içində hərəkətın dış qoluna doğru-dürüst xətt verə bilən var. İnanıram varlığı onu-bunu yoxa çıxatmaqla yox, öz yaşamını sağlayan faktlara inanan var. İnanıram günün elmi ilə problemləri çözmək istəyənlər var. Onların meydana çıxmasını səbirsizlə gözleyirem.